یادداشت برای ایران پزشک:
نویسنده:
نازنین آهنگری، دکترای روان شناسی بالینی و استاد دانشگاه
به گزارش خبرنگار ایران پزشک، کمال‌گرایی حالتی ذهنی است که فرد را به تلاش بی‌پایان برای رسیدن به بهترین حالت ممکن سوق می‌دهد؛ اما نه از سر رشد و لذت، بلکه برای فرار از احساس شرم، ناکافی بودن یا ترس از شکست. فرد کمال‌گرا اغلب با خودش نامهربان است، اشتباه را بر نمی‌تابد و به سختی از خود راضی می‌شود؛ حتی اگر همه چیز خوب پیش برود.
اما چرا کند ذهنی؟
در کمال‌گرایی، ذهن درگیر یک فریب ظریف می‌شود: «اگر به همه چیز برسم، بالاخره احساس آرامش خواهم کرد.» این ذهن، به جای این‌که محدودیت‌های طبیعی انسان را درک کند و بپذیرد، به طرز کودکانه‌ای تصویری کامل، اما غیر واقعی از خود ترسیم می‌کند. درست مثل کسی که با وجود دیدن علامت بن بست، باز هم پایش را روی پدال گاز فشار می‌دهد.
تشخیص محدودیت‌ها، یک نشانه بلوغ روانی است. فهم این‌که: نمی‌توانم در همه چیز بهترین باشم، وقت و انرژی‌ام محدود است، اشتباه بخشی از رشد است، یعنی ذهن من توان تشخیص واقعیت را دارد و اسیر توهم نشده است.
هزینه‌های کمال‌گرایی نا آگاهانه
- فرسودگی ذهنی و جسمی
- اضطراب و بی‌خوابی
- اهمال‌کاری (چون کار باید کامل باشد، پس اصلاً شروع نمی‌کنم!)
- نارضایتی مزمن از خود و دیگران
راه نجات چیست؟
شروع ماجرا از اینجاست: بفهمیم که محدود بودن، بی‌کفایتی نیست؛ انسان بودن است. تمرین‌هایی مثل نوشتن فهرست کارهایی که نمی‌خواهم یا نمی‌توانم انجام دهم، پذیرش اشتباهات کوچک و گفت‌وگو با یک درمانگر می‌توانند ما را به ذهنی واقع‌نگر و مهربان با خودمان نزدیک‌تر کنند.
تاثیر کمال‌گرایی بر سلامت جسم؛ وقتی ذهن، بدن را فرسوده می‌کند
کمال‌گرایی در نگاه اول شاید ویژگی مثبتی به نظر برسد؛ اشتیاقی برای بهتر بودن، استانداردهای بالا و تلاش برای رسیدن به بهترین نتیجه ممکن؛ اما وقتی این میل به کمال تبدیل به وسواس، خود انتقادی و فشار بی‌پایان می‌شود، سلامت روانی را تخریب می‌کند و در ادامه، بدن را نیز دچار آسیب‌های جدی می‌سازد. در این یادداشت به زبان ساده و بر پایه یافته‌های روان‌شناسی، تاثیرات جسمی کمال‌گرایی را بررسی می‌کنیم.
1. تنش عضلانی و دردهای مزمن
فرد کمال‌گرا دائماً تحت فشار روانی قرار دارد: ترس از اشتباه، قضاوت دیگران یا نارضایتی همیشگی از عملکرد خودش. این فشارهای روانی باعث انقباض مزمن عضلات به ویژه در ناحیه گردن، شانه‌ها و پشت می‌شود. بسیاری از سردردهای تنشی، دردهای عضلانی و حتی دندان قروچه شبانه در واقع بازتاب تنش روانی ناشی از کمال‌گرایی هستند.
2. اختلال خواب و خستگی مزمن
ذهن یک فرد کمال‌گرا حتی در ساعات استراحت هم آرام نمی‌گیرد. مرور اشتباهات گذشته، اضطراب در مورد آینده و احساس ناکافی بودن باعث بی‌خوابی، بیدار شدن‌های مکرر یا خواب سطحی و غیرترمیمی می‌شود. در نتیجه، فرد صبح‌ها با احساس خستگی، سنگینی ذهن و کاهش تمرکز از خواب بیدار می‌شود.
3. ترشح مزمن هورمون استرس (کورتیزول)
کمال‌گرایی، بدن را در وضعیت آماده‌باش نگه می‌دارد؛ درست مثل شرایط خطر. این یعنی افزایش سطح هورمون کورتیزول. بالا بودن مداوم کورتیزول در بدن، سیستم ایمنی را ضعیف می‌کند، اشتها را دچار اختلال می‌سازد (پرخوری عصبی یا بی‌اشتهایی)، باعث تجمع چربی در ناحیه شکم می‌شود، احتمال ابتلا به بیماری‌های قلبی عروقی را بالا می‌برد.
4. مشکلات گوارشی
دستگاه گوارش ما به شدت به وضعیت روانی حساس است. افراد کمال‌گرا، به ویژه در زمان استرس یا تحت فشار عملکرد، ممکن است دچار دل‌دردهای عصبی، تهوع، نفخ، سوء هاضمه یا سندروم روده تحریک‌پذیر (IBS) شوند. این نشانه‌ها، پیام‌هایی از بدن هستند که می‌گویند ذهن در وضعیت فرسودگی قرار دارد.
5. تضعیف سیستم ایمنی
وقتی بدن برای مدت طولانی درگیر اضطراب پنهان ناشی از کمال‌گرایی است، عملکرد سیستم ایمنی دچار اختلال می‌شود. این افراد بیشتر به بیماری‌های ویروسی مبتلا می‌شوند، دیرتر از بیماری‌ها بهبود می‌یابند، گاهی با التهاب‌های پوستی یا مشکلات هورمونی هم مواجه می‌شوند.
سخن پایانی: کمال‌گرایی را از نو تعریف کنیم
کمال‌گرایی، اگر بدون آگاهی مدیریت نشود، از درون ذهن شروع می‌شود و به جسم نفوذ می‌کند. ما برای سالم ماندن، به جای اصرار بر کامل بودن، باید بیاموزیم که «کافی بودن» چطور ما را از فرسایش نجات می‌دهد.
پایان پیام/